علم و هنر آینده پژوهی و آینده نگری

(دانشگاه های تهران و امام خمینی (ره) قزوین و دانشگاه عالی دفاع ملّی)

دکتری مدیریت منابع انسانی

دکتری آینده پژوهی (فرانسه)

رزومه ی کامل

مرجع روش شناسی آینده پژوهی؛ جروم سی. گلن - تئودور جی. گوردون، مترجم ابوذر سیفی کلستان (جلد اوّل، فصل دوم، صفحه ی 33)

از اولین روز پیدایش سازمان‌های اجتماعی، برخی از مردم پیشگام فرصت‌یابی و کشف خطر در گروه‌ها شدند. کشتی‌های بادبانی یک جایگاه دیده‌بانی^[1] در بالاترین قسمت دکل کشتی داشتند که  دریاها را برای داشتن مسیر امن در آب‌های ناشناخته پویش می‌کردند. امروزه ‌حرکت تمدن بشری‌ در آب‌های ناشناخته‌ای اعم از بحران‌های مالی، جهانی با تغییرات آب و هوایی، زیست‌شناسی مصنوعی و نانوتکنولوژی صورت می‌گیرد. ازاین‌رو ما بیش از همیشه نیاز داریم تا تغییرات را بشناسیم و پیامدها را ارزیابی کنیم.

ازآنجاکه برنامه‌ها بر پایه‌ی پیش‌بینی‌ها پایه‌گذاری می‌شوند و پیش‌بینی‌ها بر پایه‌ی فرضیات، لذا فرآیند پویش افق‌^[2] برای مشخص‌کردن پیشرفت‌های جدیدی که بتواند فرضیات گذشته را به چالش بکشد یا دیدگاه‌های جدیدی درباره تهدیدات یا فرصت‌های آینده ارائه کند، همیشه اقدامی محتاطانه و هوشیارانه است.

سیستم‌های پویش محیطی هشدارهای زودهنگام مربوط به تغییرات مهم را با دریافت (علائم هشدار دهنده‌ی ضعیف) که نشانگر ضرورت اصلاح برنامه‌ها هستند، اعلام می‌کنند.

همه‌ی آینده‌پژوهان پویش محیطی را انجام می‌دهند – برخی از آن‌ها سازمان‌دهی شده و نظام مند هستند؛ ولی همه‌ی آن‌ها سعی می‌کنند تشخیص دهند چه چیزی ثابت است و چه چیزی متغیر و چه چیزی به‌طور مداوم تغییر می‌کند‌.

شاید در اولین برخورد با واژه ی آینده پژوهی یا آینده نگاری، به یاد رمال ها فالگیرها و پیش گوهایی که با ابزارهای جادوگری رخدادهای آینده را پیش بینی می کنند، افتاده باشید و یا از مطالعات آینده چنین تصوری در ذهن شما وجود داشته باشد.

اما به واقع چنین نیست! برای شروع این بحث در واقع سوالی از شما می پرسم: اگر از منزل بیرون بیایید و متوجه شوید آسمان پوشیده شده است از ابرهای تیره ی باران زا و یا شب قبل از اخبار هواشناسی شنیده باشید که روزهای آینده با بارش باران مواجه خواهید شد؟ در اینصورت آیا برای بازی در محوطه ای که قصد دارید برای پیک نیک به آنجا بروید، با خود توپ والیبال بهمراه خواهید برد یا بالکل از سفر منصرف شده و برنامه ی جدیدی را تدارک می بینید؟ آیا اگر با وجود پیش بینی هواشناسی، همچنان اصرار به رفتن دارید با خود لباس تابستانی بر می دارید یا پتوی اضافی؟ اصلا آیا با توجه به پیش بینی هواشناسی باز به همان محلی که از قبل قصد رفتن به آنجا را داشتید، خواهید رفت یا مسیر و مقصد پیک نیک را تغییر می دهید؟ و و و... این مثال یکی از رخدادهای معمول از میان حالات مختلف دیگری است که در زندگی روز مره ی خود با آن مواجه شده اید...

مثال پیک نیک مثال جالبی است که عموما خود برای انتقال مفهوم آینده نگری و آینده پژوهی از آن استفاده می کنم. اما نکته اینجاست که اگر تصمیم و انتخاب اشتباه در این مساله ی ساده، شما و احتمالا خانواده ی شما را با خطرات جانی و اصطلاحا زیان های جبران ناپذیر مواجه کند، باز نسبت به این پیش بینی بی تفاوت خواهید بود؟! قطعا خیر

چه در سطح سازمانی و چه در سطح زندگی فردی و شخصی تصمیم گیری آگاهانه مبتنی بر یک نگاه وسیع  رو به جلو، موجب اجتناب از مواجهه با بحران ها و خسارت های مترتب بر آن خواهد شد و این حداقل فایده ی متصور برای آینده نگری است.

سازمان ها امروزه در بستر پرشتاب رقابت جهانی با چنین پدیده ای سروکار دارند، ابرهای سیاه بحران اقتصادی چنانچه نادیده گرفته شوند منجر به افول و ورشکستگی شرکت ها و سازمان ها خواهند شد. سازمان ها امروزه برای بقاء خود ناگزیر هستند تا با آینده نگری و پیش بینی وقایع و رخدادهای پیش رو خود را برای خیزش ها و یا دور زدن گرداب ها آماده کنند.

اگر سوار بر یک قایق کوچک زیبا در ساحل هستید و از آفتاب ملایم و امواج مهربان دریا لذت می برید ولی از طوفانی که در مسیر منتهی به استراحتگاه شماست، بی خبر باشید... به محض مواجهه با این شرایط ناخواسته چقدر امکان مدیریت بحران برای شما فراهم است. آیا دیگر زمانی برای مدیریت بحران باقی خواهد ماند؟ آیا اساسا احتمال این هست که از این طوفان جان سالم به در ببرید تا در پس این بحران به ترمیم خود بپردازید؟ باید این را هم در نظر داشت که هر طوفانی می تواند آخرین طوفان هم باشد...

اما اگر دارای دید وسیعی بودید مثلا یک دکل دیدبانی و منطقه ی خود را رصد می کردید آیا باز کمترین زیانی دامان شما را می گرفت؟ کافی بود قایق خود را در ساحل بگذارید و جای دیگری را برای تفریح انتخاب کنید و یا به راحتی بدون اینکه خود را برای مواجهه با طوفان اماده کنید و در این راه متحمل صرف هزینه شوید، صرفا موقیعت خود را تغییر دهید و به هیچ وجه در آن شرایط به دام نیفتید.

این دو تنها مثال های بسیار بسیار ساده ای از بینهایت نمونه ی پیچیده در فضاهای اجتماعی، زیستی، سازمانی و ... است. در حقیقت آینده پژوهی چه با رویکرد اکتشافی در حال اجرا باشد و چه با رویکرد پس نگرانه، در هر دو صورت از روش های بسیار نظام مندی بهره می گیرد تا بتواند بهترین فرضیاتش را برای آینده های ممکن و محتمل ارائه دهد.

در این وبسایت شما ضمن آشنایی با مفاهیم آینده پژوهی، با سازمان ها و نهادهای فعال بین المللی و ملی و چهره های فعال این حوزه آشنا می شوید. نکته ی بارز و قابل توجه در این تارنما معرفی روش های آینده پژوهی است که خواننده را در مسیر پژوهش آینده گرا قرار می دهد.

سمینار نیم روزه ی آینده پژوهی با موضوع «غرب آسیا و شمال آفریقا» با ارائه ی استاد وحید وحیدی مطلق عضو هیئت اجرایی فدراسیون آینده پژوهی به همت دفتر مطالعات آینده پژوهی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) در تاریخ 11 خردادماه 1395 در این دانشگاه برگزار گردید.

همایش بیست سال آینده ی زندگی بشر؛ بهتر یا بدتر؟ با ارائه ی آقای دکتر گرایم تیلور استاد دانشگاه گریفیث استرالیا  در دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) برگزار شد. طی این همایش نیم روزه آقای گرایم تیلور به تبیین محورهای اساسی تاثیرگذار بر زندگی بشر در بیست سال آینده پرداختند. در این سمینار آقای دکتر تیلور با ارائه ی شاخص های زیست محیطی وضعیت کنونی جهان را فراتر از مرز خطر و بحرانی توصیف کردند. ایشان در لابلای صحبت های خود اشاره ای داشتند به مدل های مصرف کشور آمریکا و با ارائه ی نموداری انطباقی نشان دادند که با مدل مصرف آمریکایی، ساکنین زمین به منابعی به اندازه  ی پنج کره ی زمین یا به عبارتی پنج برابر میزان منابع موجود جهان کنونی نیاز دارند. در پایان سمینار با طرح سوالات متعدد از سوی اساتید و دانشجویان دانشگاه  پیرامون مباحث مطرح شده، فضای تبادل نظر و هم اندیشی خوبی با آقای دکتر تیلور ایجاد گردید.

در پایان این مراسم با اعطای لوح یادبود توسط استاد دکتر مرتضی ایزدی از فعالیت های بشردوستانه ی آقای دکتر تیلور در حوزه ی  آینده پژوهی زیست محیطی، تقدیر و تشکر بعمل آمد.