علم و هنر آینده پژوهی و آینده نگری

مرجع روش شناسی آینده پژوهی، جلد سوم، فصل بیست و سوم، روش های مشارکتی، روش گاری، ص 894؛ جروم سی. گلن، تئودور جی. گوردون؛ مترجم و ویراستار ابوذر سیفی کلستان

مرجع روش شناسی آینده پژوهی، جلد سوم، فصل 20، جعبه ابزار سناریو نگاری،                                                                        جروم سی. گلن، تئودور جی. گوردون        مترجم: ابوذر سیفی کلستان                                                                                                                          

طراحی سناریو؛ پیوند بین آینده و راهبرد

نویسندگان

ماتس لیندگرن

هانس باندهولد

تهران : مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی٬ موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی‏‫ ، ۱۳۹۰.‬

Scenario Planning
The link between future and strategy
Mats Lindgren
Hans Bandhold

مرجع روش شناسی آینده پژوهی، جلد اوّل، فصل ششم، صفحه 165؛ جروم سی. گلن - تئودور جی. گوردون؛ مترجم ابوذر سیفی کلستان

چرخ‌ آینده‌پژوهی روشی برای شناسایی و معرفی پیامدهای اولیه، ثانویه و ثالث گرایشات، رخدادها، مسائل آشکار و تصمیمات احتمالی آینده می‌باشد. این روش در سال 1971 توسط جروم سی. گلن و سپس دانشجویی در دانشگاه تحصیلات تکمیلی آنتیاش که اکنون دانشگاه نیوانگلند نامیده می‌شود، ابداع شد. این روش با کارگاه‌های توسعه‌ی برنامه‌ی درسی آینده‌پژوهی که توسط برنامه‌ی مطالعات آینده‌پژوهی دانشکده‌ی آموزش در دانشگاه ماساچوست در اوایل دهه‌ی 1970 میلادی ارائه گردید، گسترش یافت(1) و مدت کمی پس از آن توسط مربیان و مشاوران حوزه‌ی آینده‌پژوهی به‌عنوان روشی برای حضور شرکت‌کنندگان فوق‌الذکر در برنامه‌های اندیشیدن به پیامدهای آینده و نیز برای تصمیم‌گیران جهت وارد کردن داده‌های ورودیشان در فرآیند تحلیل سیاست و پیش‌نگری‌هایشان، رواج یافت. این روش برای اولین بار در بهار 1972 وارد آثار و ادبیات این حوزه شد(2). تغییرات بعدی در روش چرخ آینده‌پژوهی تحت عناوین چرخ پیاده‌سازی[1]، چرخ تاثیر[2]، نقشه‌ی ذهن و شبکه‌سازی[3] نامیده شدند. گرچه چرخ آینده‌پژوهی شیوه‌ای آسان است که تنها مستلزم یک برگ کاغذ سفید، یک خودکار و یک یا چند ذهن خلاق است، ولی درعین‌حال روشی بی‌نهایت قوی در خصوص بررسی آینده می‌باشد. 

[1] Implementation Wheel

[2] Impact Wheel

[3] Mind Mapping, and Webbing

شاید در اولین برخورد با واژه ی آینده پژوهی یا آینده نگاری، به یاد رمال ها فالگیرها و پیش گوهایی که با ابزارهای جادوگری رخدادهای آینده را پیش بینی می کنند، افتاده باشید و یا از مطالعات آینده چنین تصوری در ذهن شما وجود داشته باشد.

اما به واقع چنین نیست! برای شروع این بحث در واقع سوالی از شما می پرسم: اگر از منزل بیرون بیایید و متوجه شوید آسمان پوشیده شده است از ابرهای تیره ی باران زا و یا شب قبل از اخبار هواشناسی شنیده باشید که روزهای آینده با بارش باران مواجه خواهید شد؟ در اینصورت آیا برای بازی در محوطه ای که قصد دارید برای پیک نیک به آنجا بروید، با خود توپ والیبال بهمراه خواهید برد یا بالکل از سفر منصرف شده و برنامه ی جدیدی را تدارک می بینید؟ آیا اگر با وجود پیش بینی هواشناسی، همچنان اصرار به رفتن دارید با خود لباس تابستانی بر می دارید یا پتوی اضافی؟ اصلا آیا با توجه به پیش بینی هواشناسی باز به همان محلی که از قبل قصد رفتن به آنجا را داشتید، خواهید رفت یا مسیر و مقصد پیک نیک را تغییر می دهید؟ و و و... این مثال یکی از رخدادهای معمول از میان حالات مختلف دیگری است که در زندگی روز مره ی خود با آن مواجه شده اید...

مثال پیک نیک مثال جالبی است که عموما خود برای انتقال مفهوم آینده نگری و آینده پژوهی از آن استفاده می کنم. اما نکته اینجاست که اگر تصمیم و انتخاب اشتباه در این مساله ی ساده، شما و احتمالا خانواده ی شما را با خطرات جانی و اصطلاحا زیان های جبران ناپذیر مواجه کند، باز نسبت به این پیش بینی بی تفاوت خواهید بود؟! قطعا خیر

چه در سطح سازمانی و چه در سطح زندگی فردی و شخصی تصمیم گیری آگاهانه مبتنی بر یک نگاه وسیع  رو به جلو، موجب اجتناب از مواجهه با بحران ها و خسارت های مترتب بر آن خواهد شد و این حداقل فایده ی متصور برای آینده نگری است.

سازمان ها امروزه در بستر پرشتاب رقابت جهانی با چنین پدیده ای سروکار دارند، ابرهای سیاه بحران اقتصادی چنانچه نادیده گرفته شوند منجر به افول و ورشکستگی شرکت ها و سازمان ها خواهند شد. سازمان ها امروزه برای بقاء خود ناگزیر هستند تا با آینده نگری و پیش بینی وقایع و رخدادهای پیش رو خود را برای خیزش ها و یا دور زدن گرداب ها آماده کنند.

اگر سوار بر یک قایق کوچک زیبا در ساحل هستید و از آفتاب ملایم و امواج مهربان دریا لذت می برید ولی از طوفانی که در مسیر منتهی به استراحتگاه شماست، بی خبر باشید... به محض مواجهه با این شرایط ناخواسته چقدر امکان مدیریت بحران برای شما فراهم است. آیا دیگر زمانی برای مدیریت بحران باقی خواهد ماند؟ آیا اساسا احتمال این هست که از این طوفان جان سالم به در ببرید تا در پس این بحران به ترمیم خود بپردازید؟ باید این را هم در نظر داشت که هر طوفانی می تواند آخرین طوفان هم باشد...

اما اگر دارای دید وسیعی بودید مثلا یک دکل دیدبانی و منطقه ی خود را رصد می کردید آیا باز کمترین زیانی دامان شما را می گرفت؟ کافی بود قایق خود را در ساحل بگذارید و جای دیگری را برای تفریح انتخاب کنید و یا به راحتی بدون اینکه خود را برای مواجهه با طوفان اماده کنید و در این راه متحمل صرف هزینه شوید، صرفا موقیعت خود را تغییر دهید و به هیچ وجه در آن شرایط به دام نیفتید.

این دو تنها مثال های بسیار بسیار ساده ای از بینهایت نمونه ی پیچیده در فضاهای اجتماعی، زیستی، سازمانی و ... است. در حقیقت آینده پژوهی چه با رویکرد اکتشافی در حال اجرا باشد و چه با رویکرد پس نگرانه، در هر دو صورت از روش های بسیار نظام مندی بهره می گیرد تا بتواند بهترین فرضیاتش را برای آینده های ممکن و محتمل ارائه دهد.

در این وبسایت شما ضمن آشنایی با مفاهیم آینده پژوهی، با سازمان ها و نهادهای فعال بین المللی و ملی و چهره های فعال این حوزه آشنا می شوید. نکته ی بارز و قابل توجه در این تارنما معرفی روش های آینده پژوهی است که خواننده را در مسیر پژوهش آینده گرا قرار می دهد.