علم و هنر آینده پژوهی و آینده نگری

مولف: فرد پولاک

مترجمین: حسین ظفری - محمد منیری

ویراستار علمی و ادبی: ابوذر سیفی کلستان

سال چاپ: بهار 1399

شابک: 2-912-452-964-978

«همه­ ی اندیشمندان بزرگی که به سیر تاریخی علاقه نشان داده‌اند، در مورد مفهوم زمان و جریان آن در تاریخ (هم) حدس‌هایی زده‌اند. مارکس، هگل، اِسپنگلر، توینبی و سوروکین هر یک (با تفاوت‌هایی) در مورد موضوع جریان _ زمان، به‌عنوان نوساناتی با الگوهای مکانیکی (ماشینی)، آینده را پیش‌بینی کرده‌اند. با این وجود، همه‌ی آن‌ها به تعامل پویای زمان با گذشته و حال بی‌توجه بوده­ اند. این کتاب با افزودن تعامل میان زمان کامل و زمان ناکامل، بُعدی جدید را به ادراک ما از فرایند تاریخی می‌افزاید. تحول اجتماعی با نگاه یک فرایند «کشش و فشار» نگریسته می ­شود که طی آن، جامعه به یکباره (و) به‌واسطه­ ی تصاویر جذب‌ کننده‌اش از آینده‌ای آرمانی به پیش رانده می‌شود،  و بواسطه‌ی گذشته­ ی درک‌شده ­اش به عقب کشیده می‌شود. انسان، بعنوان تنها حامل و تحول بخش فرهنگ، بر مرز تقسیم‌ کننده‌ی گذشته و آینده متمرکز  است. پریشانی اندیشه‌ی انسان (ناشی) از درگیری در فرایند آگاهانه‌ی تقسیم‌بندیِ ادراکات، احساسات و پاسخ‌ها و چیدمان آن‌ها در دسته‌بندی‌های تسلسل _ زمان است. توانایی ذهنی انسان در طبقه‌بندی و بازچیدمان واقعیت در «خود» (واقعیت حال) و در رابطه با ادراکات غیر خود (دیگری) او را قادر می‌سازد تا شهروند دو جهان باشد: جهان حال و جهان تصویر شده. آینده، زاده‌ی چنین پادنهادی است. در نتیجه، این دوزیستی (دوگانگی) بشر، پیش‌نیاز ناگزیر حرکت رویدادها در زمان و پویایی‌های تغییرات تاریخی است.»  بخشی از کتاب «تصویر آینده» اثر فرد پولاک

این کتاب از جمله آثاری است که خواندنش هر اندیشه‌ورزی را به وجد می‌آورد. اگر چه در جاهایی از کتاب بعضاً اعتقادات آرمان شهری دینی - حضرت مسیح ^{(علیه السلام)} - به طرق مختلف مورد استهزای نویسنده قرار گرفته‌است و حتی به نوعی ساده‌انگارانه حضرت عیسی مسیح ^{(علیه السلام)} مورد خطاب قرار می‌گیرد، با این وجود خواندن این کتاب همچنان توصیه می‌شود.

این کتاب با محور قرار دادن مفهوم تصویر آینده از منظر تمدن‌ها و گروه‌های مختلف - یونانیان، پارسیان، بنی اسرائیل و مسیحیت -  بر قدرت تصویر آینده و رابطه‌ی مستقیم آن با  دوام و بقای تمدن‌ها و فرهنگ‌ها تاکید ویژه‌ای دارد و در نهایت فقدان تصویر آینده در غرب را بطور جدی عامل زوال و فروپاشی غرب معرفی کرده و از هم گسیختگی تصویر آینده و  آینده‌ی شکسته‌ی فرهنگ غرب را در فصول آخر کتاب مورد بحث قرار می‌دهد. زوالی که در نظر اندیشمندان مدت‌هاست آغاز شده‌است ...

نسخه‌ی فارسی این اثر به کوشش دانشکده‌ی علوم اجتماعی و فرهنگی دانشگاه امام حسین ^{(علیه السلام)} و آقایان دکتر حسین ظفری و محمد منیری به چاپ رسید. این حقیر افتخار پیدا کردم تا ویرایش علمی و ادبی کتاب را به انجام برسانم. امید است درخور توجه و مرحمت اهالی قلم و اندیشمندان فارسی زبان بخصوص جامعه‌ی آینده‌پژوهی کشور واقع شود.

روز پنج شنبه ۲۷ تیرماه ۱۳۹۸,  به دعوت آقای دکتر حامد امینی، در باشگاه آینده نگری آیرو که در دانشگاه علم و صنعت با قوت شروع به فعالیت های آینده پژوهانه کرده اند، حضور پیدا کردم و  یک کارگاه آموزشی نیم روزه رو در جمع دانشجویان علاقمند و مشتاق آینده پژوهی داشتیم. 

مرجع روش شناسی آینده پژوهی، جلد سوم، فصل بیستم؛ جروم سی. گلن، تئودور جی. گوردون؛ ابوذر سیفی کلستان

این روش، بسنده، ساده و سریع است. این روش به افراد بی طرف این امکان را می‌دهد تا عقایدشان را بیان کرده و به نظراتشان اهمیت ببخشند. این روش، ابزار ارتباطی بسیار عالی‌ای است، چرا که در مورد این روش توافق عمومی وجود ندارد که آن را در مباحثات و تبادل ایده‌ها در بین مشارکت‌کنندگان، بتوان یافت.

به هر حال، چرتکه‌ی رنیر، الگوی کاری معمول یک گروه را دچار تغییر می‌کند، تا دشواری متقاعدسازی تصمیم‌گیرندگان، با آن سازگاری و پذیرش لازم را پیدا کند. برای نمونه، روسا ممکن است خود را در وضعیتی بسته و ایزوله تصور کنند، از این رو این روش این زمینه را فراهم می‌سازد تا افراد نظراتشان را ارائه کنند و و «رنگ» حقیقی‌شان را نشان دهند.

از این رو، روش، ضربه‌ی خود را به تفکر سازمانی مرسوم وارد می‌کند، این روش غالباً در ارزیابی‌های عملی دوره‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، لذا در این مورد، تصمیمات راهبردی نانوشته‌ یا ضمنی وجود ندارد.  

چرتکه‌ی رنیر[1] یک روش اصلی برای مشاوره‌ی خبرگان است که توسط دکتر فرانسیس رنیر طراحی شده است. این روش طراحی شده است تا از خبرگان سوال کرده و پاسخ‌ها را به صورت همزمان، بصورت نامه و با استفاده از یک مقیاس رنگی[2] پردازش کند.

همانند تمام روش‌های خبره، این روش به نحوی طراحی شده است تا از عدم قطعیت بکاهد؛ 
به‌واقع کاملاً عکس این نقطه نظر که بر اساس آن، یک گروه در مورد سایر گروه‌ها و همزمان، در مورد میزان و اندازه‌ای که نظرها می‌توانند تفاوت داشته باشند، آگاهی‌اش را زیاد می‌کند. 

منطق استفاده شده توسط چرتکه، مانند سه رنگ چراغ راهنمایی است (سبز، زرد، قرمز)، به اضافه سبز کمرنگ و قرمز روشن برای ایجاد امکان ارائه‌ی گسترده‌تر نظرات. سفید یک رای ممتنع است و سیاه به معنای غیبت می‌باشد. این مقیاس تصمیم‌گیری مبتنی بر رنگ در این روش است.

ابتدا، پیشنهاد می‌شود مساله‌ی مورد مطالعه را با دقت تعریف کنید، چرا که ممکن است با دقت مورد بحث قرار گیرد و یا در مرحله‌ی تجزیه به اجزاء، به مولفه‌های تشکیل دهنده‌اش، شکسته شود. این مولفه‌ها بیان‌های اولیه‌ای هستند که به حوزه‌ی بحث در گذشته و/یا چشم‌انداز آینده، وسعت می‌بخشند. متخصصان و یا خبرگان، در مورد هر عبارت، هر یک شخصاً با استفاده از مقیاس رنگی در دسترس به یک تصمیم‌گیری دست پیدا می‌کنند.

[1] The Régnier Abacus

[2] Scale of colors

جهت مشاهده ی کامل مصاحبه بر روی تصویر پایین کلیک بفرمائید  

مرجع روش شناسی آینده پژوهی، جلد سوم، فصل بیست و سوم، روش های مشارکتی، روش گاری، ص 894؛ جروم سی. گلن، تئودور جی. گوردون؛ مترجم و ویراستار ابوذر سیفی کلستان

پژوهشکده چشم انداز و آینده پژوهی برگزار می کند:

سلسله کارگاههای علمی در روش های آینده پژوهی ( از مبانی تا روش های تکمیلی)

مرجع روش شناسی آینده پژوهی، جلد سوم، فصل 20، جعبه ابزار سناریو نگاری،                                                                        جروم سی. گلن، تئودور جی. گوردون        مترجم: ابوذر سیفی کلستان